Mahfi Eğilmez: Gig ekonomisi

Dr. Mahfi Eğilmez*

Gig; kısa periyodik iş, bir kere sahneye çıkmak, tek atlı otomobil aynıi birçok manaya gelen bir sözcük. Mevzumuz ekonomi olunca bizi ilgilendiren manası; ‘kısa periyodik iş’ yahut ‘bir bedel karşılığı kısa vadeli çalışma’ oluyor. Gig ekonomisi de buradan giderek; daha çok hizmetler bölümünde, bireylerin belli saatler arasında bir işyerinde çalışmak yerine uzaktan, bazen dijital ortamda esnek çalışma saatleri çerçevesinde üretime katılmasını sağlayan sistemin yarattığı ekonomik faaliyetler bütünü olarak tanımlanıyor.  

Gig ekonomisi tarifi içine giren işler daha çok geçmişte de çeşitli biçimlerde karşımıza çıkmış olan süreksiz işler. Buna karşılık geçmişteki süreksiz işlerde çalışma bugünkünden farklı olarak, makul devirlerde yahut mevsimlerde işyerine yahut emeğin sunulacağı yere giderek çalışma halindeydi. İnşaatlarda çalışan inşaat emekçileri, tarımda mevsimlik çalışan tarım emekçileri yahut bir şirkette dışarıdan kontrol yaptırılmak üzere davet edilen danışmanlar bunageçici işleri yaparlardı. Günümüzde buna aynı çalışmalardan direkt fizikî emekle yapılanlar dışındakiler daha çok uzaktan yapılıyor. Bir işletmenin organizasyon yapısını yeniden oluşturmak için alınan danışmanlık hizmeti bunun tipik örneğidir. Danışmanlık hizmeti veren uzmanlar, şirketin yapısını, iç ve dış alakalarını inceler ve bu bulgulara göre raporunu yazarak görüşlerini bildirir, böylelikle de sorumluluğunu tamamlamış olur.

Günümüzde düzgünden düzgüne öne çıkmış olan gig iktisadının gelişmesindeki en çok önemli itici güç kuşkusuz dijital ihtilal diye isimlendirilen gelişmiş bilgisayarlar ve internet sistemi. İnternetin ortaya çıkıp gelişmesi, insanların bilhassa fizik emeğe dayanmayan hizmet üretimine dayalı işlerini makul bir işyerine gelmeden ve muhakkak saatlere bağlı kalmadan yapabilmesini ve geçimini bu şekilde sağlamasını imkân içine soktu. Covid 19 salgını gig iktisadını yeterlice yaygınlaştırarak doruk noktasına taşıdı. Tam vakitli çalışanların bile çoğu ister istemez gig çalışanı durumuna geçti. Bu sistem, bilhassa hizmet kısmında çalışan insanların günlük çalışmasını birkaç saat içinde bitirip kalan süreyi kendilerine ayırmalarına imkân sağlıyor. Bir işyerinde çalışan insanların o işyerine gidiş gelişte harcadıkları vakti tasarruf etmek bile başlı başına bir yarar olarak karşımıza çıkıyor.

Gig iktisadının avantajları yanında dezavantajları da var. En bariz avantajları esnek çalışma mühletlerine imkân sağlaması ve çalışma yeri kavramını ortadan kaldırması (gig çalışanı projesini evinde yahut bir kafede çayını, kahvesini içerken yazabiliyor.) En besbelli dezavantajları ise sürekliliğin olmaması nedeniyle gelir devamlılığının sağlanmasındaki sıkıntı ve sağlık sigortası, sosyal güvenlik gibi masrafların çalışana ait olması. Çalışanlar açısından sendika üyeliğini azaltıcı bir tesir yaratacağı da açık. Bu da toplu olarak hak talep etme eğilimini ortadan kaldırarak emeği zayıf düşürecek bir gelişme.

Nereden bakarsak bakalım gig ekonomisi önümüzdeki devirde gelişecek ve geleceğe damga vuracak görünüyor.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.